AYDINLATILMIŞ ONAM’IN TARİHİ ÖYKÜSÜ

Özet

Amaç: Bu makale insan üzerinde yapılan araştırmalarda, bireyin iznini almak için kullanılan “Aydınlatılmış Onam” anlayışı/formlarının, tarih içinde ortaya çıkmasında insanlık tarafından ödenen bedeli anımsatmak ve önemini vurgulamak üzere hazırlanmıştır.

Aydınlatılmış onamın öyküsü II. Dünya Savaşında o günkü Çekoslavakya topraklarının Almanlar tarafından işgali ile Çek, Slovak, Yahudi ve Romanlar gibi çok sayıda insanın yaşantısının dramatik bir şekilde değişmesi ile başlar. İnsanların Alman işgalinden kaçması, kaçamayanların tutuklanması, toplama kamplarına götürülmesi, çok kalabalık koşullarda yaşaması, zor koşullarda çalıştırılması, kısıtlanması, yeterince beslenememesi ile sürer. Öykü bu insanların çeşitli kamplarda barındırılmaları sırasında 1939-1945’te hiç bir bilgileri olmaksızın çeşitli tıbbi deneylerde kullanılmaları ile farklı bir boyut kazanır. İkinci Dünya Savaşı sonrası mahkumlar üzerinde yapılan tıbbi deneylerin açığa çıkması ile Birleşmiş Milletler Savaş Suçları Komitesi’nin başlattığı soruşturmanın ardından 1947’de sunulan, on ilkelik bildirgenin, tarihe “Nuremberg Kodu” olarak geçmesi ile öykü doruğa ulaşır. Konu Dünya Tıp Birliği tarafından ilk kez 1964’te Helsinki Kongresi’nde ele alınır, böylece “Helsinki Bildirgesi” olarak anılmaya başlanır ve güncellenerek günümüze dek gelir. Helsinki Bildirgesi bugün insanlardan elde edilen ve kime ait olduğu belirlenebilen materyal ya da veriler üzerinde yapılan araştırmalar da olmak üzere, gönüllülerin yer aldığı tıbbi araştırmalar için etik ilke rehberi olarak kullanılmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Nuremberg Kodu, Aydınlatılmış Onam, Helsinki Bildirgesi.